KA HAREUP NGALA SAJEUJEUH, KA TUKANG NGALA SALÉNGKAH
KA HAREUP NGALA SAJEUJEUH, KA TUKANG NGALA SALÉNGKAH
Disusun ku:
Acep Aan, S.Ag.
Koordinator Forum Ékonomi Kreatif Désa Budaya Provinsi Jawa Barat
Diplomatic Mission Internal Cultural / Perdamaian Budaya Dunia (WCP)
Pepatah Karuhun Sunda : “Geografi tanpa sajarah téh sarua jeung bangkai, jeung sajarah tanpa geografi téh sarua jeung gelandangan.” — Moen, 1937:317
Ngulik Mutiara Sajarah Sunda Tina Karya Ki Acep Aan
Tasikmalaya – Paribasa “Ka hareup ngala sajeujeuh, ka tukang ngala salengkah” ngandung harti yén dina unggal lampah kudu aya kasaimbangan antara ningali ka hareup jeung ngélingan kana nu geus kaliwat. Saperti ceuk ahli sajarah Moen (1937), “Geografi tanpa sajarah sarua jeung bangke, sedengkeun sajarah tanpa geografi sarua jeung gelandangan.”
Ku pamanggih éta, Ki Acep Aan, S.Ag., saurang pemerhati budaya, situs, jeung sajarah asal Tutugan Galunggung, Tasikmalaya, ngadokumentasikeun rupa-rupa data sajarah Sunda. Anjeunna negeskeun yén sajarah teu cukup ngan ku tulisan, tapi kudu ngaguar ogé dokumén korporal, nya éta tinggalan sajarah nu wujudna benda, saperti prasasti, batu, atawa situs kabuyutan.
“Sakapeung tinggalan éta henteu langsung nyambung kana periode sajarah nu disebutkeun, tapi nunjukkeun yén di dinya kungsi aya kahirupan manusa anu teratur. Hartina, aya sistem pamaréntahan — gedé atawa leutik — nu bisa disebut karajaan,” saur Ki Acep Aan.
Data Sajarah Nu Didokuméntasikeun ku Ki Acep Aan, pemerhati budaya, situs, jeung sajarah.
Pendataan ieu utamana ditujukeun pikeun dokumén korporal, nyaéta peninggalan sajarah anu berwujud banda nyata tapi lain tulisan.
Sanajan data anu kacatet ngaliwatan lénsa kaméra teu salawasna aya patalina langsung jeung période sajarah nu keur dijelaskeun, tapi ayana hiji tinggalan di hiji tempat jadi bukti yén kungsi aya kahirupan manusa anu teratur.
Ku logika, lumrah lamun dina mangsa baheula di sabudeureun éta situs kungsi aya hiji organisasi pamaréntahan, nu pikeun gampangna urang sebut wungkul “Karajaan”, boh gedé boh leutik.
Tradisi Megalitik Nu Terus Hirup Nepi ka Jaman Karajaan
Panitén jeung pangamatan nunjukkeun yén sababaraha situs prasejarah nu kaasup kategori megalitik masih kénéh dimanfaatkeun minangka kabuyutan dina jaman karajaan.
Di sabagian wewengkon kota Bogor, nu kungsi jadi ibukota Karajaan Pajajaran, loba kapanggih peninggalan-peninggalan sajarah anu wujudna batu megalitik, padahal masarakat harita geus wawuh jeung tulisan.
Ku sabab éta, para ahli nyebut yén sanajan jaman megalitikum geus kaliwat, tapi “tradisi megalitik”-na sorangan masih kénéh diteruskeun ku masarakat karajaan waktu harita.
Sumber Prasasti
1. Prasasti Tarumanagara (Vogel)
2. Prasasti Galunggung (Geger Hajuang)
3. Prasasti Cibadak (Pleyte)
4. Prasasti Kawali
5. Prasasti Kebantenan
6. Prasasti Batutulis (Bogor)
7. Prasasti Pasir Muara
Sumber Kropak (Naskah Daun Nipah)
1. Kropak 406 – Carita Parahiangan
2. Kropak 630 – Sanghyang Siksakandang Karesian
3. Kropak 410 – Carita Ratu Pakuan
4. Kropak 632 – Ciburuy Garut (tulisan dina Bambu Buhun)
Ngaliwatan prasasti-prasasti éta, kapanggih sawatara nami karajaan saperti: Tarumanegara, Sunda, Ruma(n)tak, Kawali, Pakuan Pajajaran.
Sedengkeun nami-nami raja anu kasebut antarana: Rajadiraja Guru, Purnawarman, Haji Sunda, Srijayabupati, Batari Hyang, Prabu Raja Wastu (Niskala Wastu Kencana), Ningrat Kencana (Dewa Nuskala), Prabu Guru Dewataprana (Sribaduga Maharaja), jeung séjén-séjénna.
Sedengkeun tina naskah-naskah kropak séjén, bisa dipikanyaho: Karajaan-karajaan saperti Kendan, Galuh, Galunggung, Saunggalah, Kuningan, Pakuan, jeung sababaraha karajaan leutik lianna.
Ngaran raja-raja anu disebut di antarana:
Resi Guru, Dewa Raja, Kandiawan, Wretikandayun, Mandiminyak, Sena Purbasora, Sanjaya Harisdarma, Tarusbawa (Tohan di Sunda), Demunawan, Manarah (Ciung Wanara / Prabu Suratama), jeung turunanana.
Naskah-naskah Cirebon jeung Gotra Sawala
Naskah-naskah ieu asalna tina pamuput pasamoan para ahli sajarah ti sakuliah Nusantara dina taun 1677 Masehi di Keraton Kasepuhan Cirebon.
Hasil karya éta pasamoan ngawengku ratusan judul naskah ngeunaan sajarah karajaan-karajaan Nusantara.
Aya 47 jilid anu nyambungkeun rupa-rupa sajarah daérah, nya éta:
1. Pustaka Rajyarajya i Bhumi Nusantara (25 jilid/sarga)
2. Pustaka Pararatwan (10 jilid)
3. Pustaka Nagarakretabhumi (12 jilid)
Naskah-naskah Muda
Kelompok ieu umurna leuwih ngora — dimimitian ti pertengahan abad ka-18.
Judul-judulna biasana nganggo sebutan pustaka, serat, kitab, atawa babad.
Eusi naskah ieu leuwih nyorot kana carita panji atawa petualangan tokoh utama, saperti Babad Kawasen (Banjarsari, Ciamis).
Loba naskah séjén ditulis dina abad ka-19 nepi ka ka-20, sawatara nganggo basa Melayu, Sunda, atawa Jawa, boh dina hurup Jawa boh Arab Pegon.
Babad Pajajaran, contona, henteu ngan ukur nganggo basa Sunda, tapi ogé basa Jawa, malah aya anu dikarang dina wangun pupuh, minangka hasil adaptasi tina carita pantun.
Gotra Sawala – Abad ka-17 (1677–1698)
Keraton Kasepuhan Cirebon
Pangurus: Panganggung jawab / tuan imah: Sultan Sepuh & Sultan Anom Cirebon
Panghulu (Ketua Musyawarah): Pangeran Wangsakerta (Abdul Kamil Muhammad Nasrudin)
Pangeran Wangsakerta ieu nu jadi Panembahan Kahiji Cirebon, kalawan gelar Panembahan Toh Pati atawa Panembahan Ageng Gusti.
Ku prakarsa jeung karyana, urang ayeuna mewariskeun “Mutiara Jawa Barat” anu kacida pentingna.
Pamilon jeung Pangreungeu
Peserta Gotra Sawala dibagi kana 5 sangga (kelompok).
Salah sahiji nyaéta Sangga ka-IV, nu ngawengku:
Sumedang, Sukapura, Parakan Muncang, Rancamaya, Galunggung, Ukur, Talaga Sindangkasih, Galuh, Kertabumi, Rajagaluh, Luragung, Inbanagara, Giri, jeung Sendang Duwur.
Sedengkeun pangreungeu datang ti nagara tatangga: Mesir, Arab, Sri Langka, Campa, Benggala, Cina, jeung Ujung Mendini (Semenanjung Malaya).
Para Panasehat Gotra Sawala
1. Dharmadyaksa Karasulan (ulama Islam – ti Arab)
2. Dharmadyaksa Kasewan (ulama Siwa – ti India)
3. Dharmadyaksa Kawesnawan (ulama Wisnu – ti Jawa Wétan)
4. Dharmadyaksa Kasogatan (ulama Buda – ti Jawa Tengah)
Ngajénan Jasa Pangeran Wangsakerta
Kita, rahayat Sunda, pantes pisan reueus mibanda tokoh saperti Pangeran Wangsakerta (Abdul Kamil Muhammad Nasrudin).
Ku prakarsa jeung pengorbananana, urang ayeuna masih bisa ngarasakeun warisan intelektual nu luar biasa: hiji usaha pikeun ngajaga kasaluyuan sajarah Nusantara supaya teu pegat.
Sanajan aya panalungtikan nu ngabahas yén sababaraha naskahna perlu diverifikasi deui sacara ilmiah, tapi niat suci jeung kahadean anjeunna pikeun ngajaga warisan budaya Sunda tetep kedah urang hormat.
Ku kituna, urang kudu ngabales budi ku cara maca, nalungtik, sarta ngadoakeun pikeun anjeunna, sangkan ruhna tenang sarta hasil karyana jadi pituduh keur generasi nu bakal datang.
Tutugan Galunggung, Tasikmalaya – Wanci Pasosore, Séptémber 2025
0 Response to "KA HAREUP NGALA SAJEUJEUH, KA TUKANG NGALA SALÉNGKAH"
Posting Komentar